پروپیلن گلیکول یا مونو پروپیلن گلیکول با فرمول شیمیایی CH3CH(OH)CH2OH حاوی دو گروه الکلی می باشد که با عنوان دیول تقسیم بندی می شوند. پروپیلن گلیکول به عنوان یک ماده غیر تحریک کننده و قابلیت امتزاج پذیری بالا با طیف وسیعی از حلال ها همچون آب، استون و کلروفرم شناخته می شود.
این ترکیب اغلب در صنایع مختلفی همچون سنتز پلیمرها، به عنوان افزودنی غذایی با کد E1520 و در صنایع آرایشی و بهداشتی با کد E490 کاربرد دارد.
- نام محصول: مونو پروپیلن گلیکول (Propylene Glycol Mono)
- فرمول شیمیایی: C3H8O2
- شکل ظاهری: مایع چسبناک بی رنگ
این ترکیب را با نام های دیگری از جمله PG، مونو پروپیلن گلیکول، 1,2 دی هیدروکسی پروپان، 1,2 پروپاندیول، MPG، متیل اتیل گلیکول و متیل اتیلن گلیکول نیز می شناسند. ذکر این نکته ضروری است که گاها این ترکیب را (آلفا) α-پروپیلن گلیکول می نامند تا از ایزومر پروپان-1,3دیول که با نام (بتا) β-پروپیلن گلیکول شناخته می شود متمایز شود. پروپیلن گلیکول در پروپیلن گلیکول آلژینات نیز وجود دارد که با کد E405 شناخته می شود.
انواع پروپیلن گلیکول:
پروپیلن گلیکول گرید صنعتی: این نوع بیشتر برای مصارف صنعتی کاربرد داشته و از خلوص بسیار بالایی تا مقدار 99.95 درصد برخوردار است.
پروپیلن گلیکول گرید تجاری: این نوع نسبت به پروپیلن گلیکول گرید صنعتی درجه خلوص کمتری داشته و به عنوان محصول ایمن تر، اغلب برای مصارف غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.
مواد شیمیایی مشابه مونو پروپیلن گلایکول:
- دی پروپیلن گلیکول (DPG)
- تری پروپیلن گلیکول (TPG)
- اتیلن گلیکول (EG)
- کربنات پروپیلن (PC)
البته این مواد شیمیایی شاید شباهتهایی با هم داشته باشند، اما هر کدام خواص و کاربردهای منحصر به فرد خود را نیز دارند.
مشخصات فیزیکی و شیمیایی پروپیلن گلیکول:
پروپیلن گلیکول تشکیل شده از عناصر کربن، اکسیژن و هیدروژن می باشد. شکل ظاهری این ترکیب به صورت یک مایع چسبناک بی رنگ و بدون بو اما با طعم کمی شیرین می باشد. پروپیلن گلیکول به عنوان یک مایع غیر فرار و غیر سمی در صنایع مختلفی کاربرد دارد.
مشخصات پروپیلن گیلکول:
- نام تجاری: مونو پروپیلن گلیکول
- درصد خلوص: 99.95 درصد
- فرمول شیمیایی: C3H8O2
- جرم مولکولی: 76.095 گرم بر مول
- شکل ظاهری: مایع بی رنگ و بدون بو
- دانسیته: 1.036 گرم بر سانتی متر مکعب
- نقطه انجماد: 59- درجه سانتی گراد
- نقطه جوش: 188.2 درجه سانتی گراد
- حلالیت محلول در آب: اتانول، دی اتیل اتر، استون، کلروفرم
- ویسکوزیته: 0.042 پاسکال ثانیه
امروزه این ماده را بیشتر از روش تجاری تولید میکنند. در این فرایند، پروپیلن گلیکول از هیدرولیز غیرکاتالیستی پروپیلن اکسید، تولید میشود. این واکنش به صورت محلول در آب صورت گرفته و محصول تولیدی دارای خلوص 90 درصد خواهد بود. البته محصول نهایی شامل مونو، دی و تری پروپیلن گلیکول میباشد که در انتها، آنها را جداسازی میکنند.
این واکنش در دمای بین 120 تا 190 درجه سلسیوس و در فشار 21 اتمسفر انجام میشود.
کاربرد پروپیلن گلیکول کاربرد در صنایع غذایی:
از مونو پروپیلن گلیکول در محصولات غذایی به عنوان یک ماده افزودنی استفاده شده و در سس سالاد، بستنی، خامه، کیک، نوشیدنیها، رنگهای غذایی و آبنباتها کاربرد دارد. این ماده خاصیت جذب رطوبت را دارد و از حذف آب در مواد غذایی جلوگیری میکند
به عنوان نگهدارنده در صنایع غذایی همچون نوشیدنی های بر پایه قهوه، شیرین کننده های مایع، بستنی و محصولات لبنی
همچنین به عنوان تقویت کننده خمیر، امولسیفایر، آنتی اکسیدان، آنتی کیک یا ضد چسبندگی و نگهدارنده رطوبت در محصولات غذایی کاربرد دارد.
کاربرد در محصولات آرایشی و بهداشتی و دارویی:
- در محصولات بهداشتی همچون محصولات ضدعفونی کننده دست بر پایه الکل، به عنوان مرطوب کننده دست و جلوگیری از خشک شدن پوست کاربرد دارد.
- در صنایع آرایشی به منظور تولید محصولاتی نظیر کرم های آبرسان یا مرطوب کننده ها، لوسیون ها و غیره
- در صنعت شوینده ها و پاک کننده ها به عنوان یک عامل مرطوب کننده، نرم کننده و نگهدارنده همچون شامپوها
- در ترکیب سیگارهای الکترونیکی
- جایگزین اتیلن گلیکول در محلول های ضد یخ خودرو به عنوان یک ترکیب غیر سمی و سازگار با محیط زیست
- به عنوان ماده فعال کننده سطح یا سورفکتانت
- در ترکیب دئودورانت ها و ضد تعریق ها
- در صنعت داروسازی به جهت استفاده به عنوان حلال و حامل برای داروهایی که در آب نامحلول هستند مثل قرص بنزودیازپین
- برای سنتز اشک مصنوعی
کاربرد در دامپزشکی:
دامپزشکی به صورت داروی خوراکی به منظور درمان حیوانات همچون بیماری کتوز در گاو
این ترکیب شیمیایی می تواند برای درمان حیوانات نیز استفاده شود. این ماده بیشتر به عنوان یک درمان خوراکی استفاده می شود و حتی در برخی از خوراک های حیوانات یافت می شود.
سایر کاربرد ها:
این ماده خاصیت جذب رطوبت را دارد و از حذف آب در مواد غذایی جلوگیری میکند. همچنین، در برخی از مواد مانند توتون و تنباکو از این ماده به عنوان یک نگه دارنده استفاده میشود.
- به منظور تولید پلی اورتان ها
- صنعت پلاستیک سازی
- صنعت رنگسازی در رنگ های اکریلیک مبتنی بر آب به منظور افزایش زمان خشک شدن سطح
- در صنعت هواپیماسازی به عنوان ماده یخ زدا و به منظور کاهش نقطه انجماد آب
- در صنعت فیلم سازی به منظور ایجاد دود مصنوعی و مه در جلوه های ویژه از طریق تبخیر پروپیلن گلیکول و آب در دستگاه دودساز
- صنعت عکاسی به عنوان ماده اولیه جهت تولید رزین های پلی استر اشباع نشده
مزایای پروپلین گلیکول:
محلول پروپیلن گلیکول از مواد شیمیایی محسوب می شود که دارای مزایای بسیاری از جمله موارد زیر است:
- مورد تایید سازمان غذا و دارو ایالات متحده
- غیر حساسیت زا و غیر سرطان زا
- ماده سازگار با محیط زیست
- قابلیت بالا در حفظ یا جذب رطوبت
- غیر سمی و غیر خورنده
- خاصیت انحلال پذیری بالا
پروپیلن گلیکول در صورت استفاده در مقادیر متوسط، به عنوان یک ماده غیر خطرزا در صنایع مختلف کاربرد دارد. این ماده به عنوان یک ترکیب غیر سمی برای مصارف خوراکی از طرف سازمان غذا و دارو آمریکا تایید شده است. پروپیلن گلیکول در بدن انسان به اسید پیروویک، اسید استیک و اسید لاکتیک متابولیزه می شود و تولید انرژی می کند.
البته قابل ذکر است که مصرف دوزهای زیاد این ترکیب منجر به مشکلاتی از جمله آسیب به کبد و کلیه ها، تشنج، مشکلات قلبی و عروقی خواهد شد.
لازم به ذکر است که پروپیلن گلیکول خطرات قابل توجهی را برای پوست وچشم ها ایجاد نمی کند. همچنین اشتنشاق این ترکیب همان طور که گفته شد، برای مثال برای تولیدات نمایشی نیز غیر خطرزا می باشد.
پروپیلن گلیکول را به دور از ترکیباتی همچون اسیدها، مواد قلیایی و دیگر مواد ناسازگار همچون اکسید کننده ها نگهداری کنید.
این ترکیبات قابلیت اشتعال و اکسید شوندگی بالایی دارند، بنابراین آنها را باید در محیط خشک، خنک، دارای تهویه مطبوع، به دور از نور مستقیم خورشید و در ظروفی با درب کاملا بسته نگهداری کنید.