زایلیتول که در ایران به آن گزیلیتول نیز میگویند (به انگلیسی: Xylitol) یک ماده از دسته پلی الکل (polyalcohol:ها یا الکل قند (است. فرمول شیمیایی این ماده (CHOH)3(CH2OH)2 میباشد. زایلیتول در اصل همپار دستسانی پنتان-۱٬۲٬۳٬۴٬۵-پنتول است. زایلیتول تقریباً به شیرینی ساکارز است اما نسبت به آن ۳۳ درصد کالری کمتری دارد و به عنوان شیرین کننده دیابتی استفاده میشود. زایلیتول بر خلاف دیگر شیرین کنندههای طبیعی یا مصنوعی، به گونهای فعال برای سلامت دندانها مفید است و حتی مصرف مداوم آن امکان پوسیدگی دندانها را تا یک سوم کاهش میدهد و همچنین سبب جذب مجدد مواد معدنی توسط مینای دندانها میشود که استحکام دندانها را افزایش میدهد. همچنین تحقیقات نشان میدهند که جویدن آدامسهای حاوی زایلیتول از بروز عفونت گوش میانی که یکی از شایعترین بیماریهای دوران کودکی است تا حدی جلوگیری میکند. زایلیتول بهطور طبیعی و در غلظتهای پایین در الیاف بسیاری از میوهها و سبزیجات یافت میشود، و میتواند از انواع توتهای مختلف، جو، و قارچ، و همچنین به عنوان یک ماده فیبری خشک از پوسته ذرت و تفاله نیشکر استخراج شود. با این حال، در تولید صنعتی زایلیتول از زیلان (به انگلیسی(Xylan)، نوعی همی سلولز که از سختچوبها استخراج میشود استفاده میشود که طی فرایند آبکافت زیلان به گزیلوز تبدیل شده و سپس طی فرایند هیدروژنه کردن به زایلیتول تبدیل میشود. زایلیتول در سبزیجات و میوه های فیبری مانند ذرت و درختان چوب سخت (مانند توس) یافت می شود. بدن ما روزانه ۱۵ گرم (چهار قاشق چای خوری) از این ماده را تولید می کند. ظاهر ، طعم و مزه این قند الکلی ، شبیه شکر معمولی (ساکارز) می باشد ، اما ۴۰ درصد کالری کمتر و ۷۵ درصد کربوهیدرات کمتری نسبت به شکر دارد.
علاوه بر این زایلیتول به راحتی به چربی تبدیل نمی شود و تقریبا هیچ تاثیری بر سطح انسولین در بدن ندارد که آن را به یک جایگزین عالی برای بیماران دیابتی ، بدنسازها و کسانی که رژیم غذایی دارند ، تبدیل می کند. همچنین برای زنان باردار و شیرده ، نوزادان و کودکان بی خطر تلقی می شود.
عمده مصرف آن در فرمولاسیون آدامس و خمیر دندان می باشد.
Formula: C5H12O5
Boiling point: 345.39 °C (653.70 °F; 618.54 K) Predicted value using Adapted Stein & Brown method
Density: 1.52 g/cm3
KEGG: C00379
Melting point: 92 to 96 °C (198 to 205 °F; 365 to 369 K)
Molar mass: 152.146 g·mol−1
NFPA 704 (fire diamond): 1 1 0
خواص سلامتی بخشی زایلیتول
بهبود سلامت دهان و دندان:
خواص ضد میکروبی این قند الکلی با مهار باکتری ها ، به ویژه استرپتوکوکوس موتانس (باکتری های دهان که باعث ایجاد حفره می شود) و کاهش چسبندگی پلاک به دندان هااز پوسیدگی دندان جلوگیری می کند.
استفاده منظم این قند الکلی توسط مادران ، انتقال استرپتوکوکوس موتانس را به کودکان تا ۸۰ درصد در دو سال اول کاهش می دهد. جذب مواد معدنی را در مینای دندان را افزایش می دهد و استحکام آنها را افزایش می دهد.
استفاده مداوم از مقادیر کمی زایلیتول ، باعث تحریک جریان بزاق و افزایش ظرفیت حالت بافری بزاق و عوامل محافظتی می شود. افزایش تولید بزاق به ویژه برای افرادی که از خشکی دهان به دلیل بیماری ، افزایش سن یا عوارض جانبی داروها رنج می برند بسیار مفید است.
مصرف این قند الکلی در ترکیب با سایر درمان های دندانپزشکی ، می تواند بروز پوسیدگی جدید دندان را کاهش داده و پوسیدگی های دندانی موجود را متوقف کند.
حفظ سلامت گوش و بینی:
جویدن آدامس شیرین شده با زایلیتول ، می تواند از عفونت گوش نیز جلوگیری کند. عمل جویدن این آدامس به حذف جرم گوش و پاک شدن گوش میانی (بین پرده گوش و حلزون گوش) کمک می کند ، در حالی که وجود این قند الکلی از رشد و اتصال باکتری ها در لوله های استاش (لوله هایی که بینی و گوش را به هم متصل می کند) جلوگیری می کند. استفاده از اسپری بینی حاوی زایلیتول ، می تواند میزان عفونت سینوسی ، آلرژی و آسم را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
محافظت از بدن:
مشخص شده است که این قند الکلی ، باعث افزایش فعالیت گلبول های سفید خون در مبارزه با باکتری های مضر در بدن می شود و بنابراین می تواند به ایجاد ایمنی ، محافظت در برابر بیماری های دژنراتیو مزمن و مزایای ضد پیری کمک کند. این قند الکلی در مهار قارچ کاندیدا ، یک بیماری جدی و سایر باکتری های مضر از جمله H. pylori که در بروز بیماری های لثه ، بوی بد دهان ، زخم و سرطان معده نقش دارند ، موثر است.
استفاده از زایلیتول به جای قند و یا غذاهای تصفیه شده با کربوهیدرات ممکن است به کاهش خطر ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (شرایطی که چرخه تخمک گذاری را مختل یا متوقف می کند) ، فیبروم ، اندومتریوز ، سندرم پیش از قاعدگی و احتمالاً سرطان پستان کمک کند.
سایر خواص زایلیتول:
- ممکن است از برفک دهان جلوگیری کند
- سلامت روده را افزایش می دهد
- ممکن است روند پیری را کندتر کند
- از استخوان های سالم حمایت می کند