جوش شیرین یا E500

جوش شیرین یا بی کربنات سدیم یکی از نمک های سدیم در ترکیب با اسید کربنیک است که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده است. این ترکیب ، ترکیبی بی بو و بی طعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است. بی کربنات همچنین جاذب رطوبت و بوگیر است. این ترکیب که نام عامیانه اش جوش شیرین می باشد، گاه برای خمیر نان برای متخلخل کردن آن استفاده می شود و گاه نیز برای کم کردن اسید معده و درمان سوز آن به کار می رود. بی کربنات سدیم در ساختار خود دارای یک گروه آنیونی –HCO3 و یک عامل کاتیونی +Na است. بی کربنات سدیم در طبیعت به فرم کانی ناکولیت (nahcolite) یافت می شود. مصریان باستان شکل طبیعی نمک قلیایی ترکیبی شامل سدیم کربنات دکا هیدرات و سدیم بی کربنات را استفاده می کردند. این نمک قلیایی را به عنوان صابون شستشو بکار می بردند

این ترکیب به صورت جوش شیرین خوراکی و جوش شیرین صنعتی کاربردهای بسیاری در صنایع مختلف خصوصا در صنایع غذایی با کد E500 دارد.

انواع جوش شیرین:

  • پودر جوش شیرین
  • جوش شیرین خردشده
  • جوش شیرین صنعتی
  • جوش شیرین خوراکی

بی سدیم کربنات یک ترکیب آمفوتری می باشد. محلول آبی آن کمی بازی (قلیایی) بوده که ناشی از تشکیل کربنیک اسید و یون هیدروکسید است. بنابراین جوش شیرین از انواع باز به شمار می رود.

از جوش شیرین به عنوان عامل شستشو دهنده مایع خام که دارای ناخالصی های اسیدی است استفاده می شود تا نمونه خالص حاصل شود.

  • نام علمی جوش شیرین: سدیم بی کربنات
  • فرمول شیمیایی جوش شیرین: NaHCO3
  • درصد خلوص: حداقل 99 درصد
  • جرم مولکولی: 84 گرم بر مول
  • دانسیته: 2.20 گرم بر سانتی متر مکعب
  • دمای ذوب: 50 درجه سانتی گراد
  • دمای جوش: 851 درجه سانتی گراد
  • شکل ظاهری: کریستال سفید
  • حلالیت: کاملا محلول در آب و نامحلول در اتانول
  • مقدار سدیم کلرید: حداکثر 0.01
  • PH: (1 درصد) 8.78
  • PH: (5 درصد) 8.52
  • نیتروژن: 0.017 درصد
  • سدیم: 27.2 درصد
  • مقدار سرب: 2.3 میلی گرم بر کیلوگرم
  • مقدار آهن: کمتر از 1 میلی گرم بر کیلوگرم
  • مقدار سدیم: 26.4 میلی گرم بر کیلوگرم
  • مقدار آرسنیک: 0.018 میلی گرم بر کیلوگرم
  • مقدار خاکستر: 64.15 درصد

تفاوت جوش شیرین صنعتی و خوراکی:

هر دو نوع جوش شیرین صنعتی و خوراکی به عنوان عامل تمیز کننده و ضد عفونی کننده خانگی هم استفاده می شوند. اما لازم است بدانید از جوش شیرین صنعتی در پخت و پز نمی توان استفاده کرد زیرا قوی تر می باشد و فقط به منظور لکه زدایی، شستشو دهنده و عامل تمیز کننده سطوح مختلف کاربرد دارد. یکی از راه های تشخیص جوش شیرین خوراکی از نوع صنعتی آن دقت به عبارت Food Grade (فود گرید) درج شده بر روی بسته بندی ها می باشد. جوش شیرین خوراکی از 100 درصد بی کربنات سدیم ولی جوش شیرین صنعتی از 100 درصد کربنات سدیم تشکیل شده و همچنین جوش شیرین صنعتی نرم تر است.

تفاوت جوش شیرین و بکینگ پودر:

ترکیب جوش شیرین قلیایی بوده، در حالی که بکینگ پودر از ترکیب اسید با سدیم بی کربنات به دست می آید. اسید موجود در بکینگ پودر به شکل نمک است و تا وقتی مایعی به آن اضافه نشود واکنشی رخ نمی دهد. از دیگر ویژگی های جوش شیرین می توان به طول عمر و ماندگاری بیشتر آن اشاره کرد در حالی که بکینگ پودر ماندگاری 9 تا 12 ماهه دارد. از جوش شیرین زمانی استفاده می شود که در ترکیب اصلی یک ماده اسیدی طبیعی مانند ماست داشته باشیم، حال آن که در صورت عدم وجود اسید از بکینگ پودر استفاده می شود. جوش شیرین مزه تلخی بیشتری نسبت به بکینگ پودر داشته، اما زمان پخت کمتری را موجب می شود. ذکر این نکته ضروری است هر دو ترکیب را باید در محیط خشک و خنک و در ظروف دربسته نگهداری کرد.

کاربرد بی کربنات سدیم در صنایع غذایی:

  • استفاده از آن در خمیر کیک و نان که سبب پف کردن می شود.
  • ترد کردن گوشت و مرغ
  • حذف بو و مزه سرکه
  • جلوگیری از دلمه شدن شیر
  • حفط رنگ گل کلم و گرفتن بوی آن
  • تمیز کردن میوه و سبزیجات و از بین بردن آفت کش ها

کاربرد بی کربنات سدیم در دام و طیور:

  • پیشگیری از بیماری آسیت در طیور
  • بهبود رشد و افزایش ضریب تبدیل
  • کاهش اثرات منفی استرس گرمایی و گروهی
  • بهبود کیفیت و تولید و افزایش ضخامت پوسته تخم مرغ
  • بهبود کیفی و کمی شیر تولیدی در انواع دام
  • کمک در رفع عارضه اسیدوز متابولیک
  • حفظ تعادل اسید-باز و جلوگیری از تغییرات شدید pH
  • کمک به روند هضم غذا در دستگاه گوارش
  • بهبود ضریب تبدیل و افزایش رشد
  • کمک برای درمان نفخ در دام (اسهال دامی)
  • به عنوان منبع بی کربنات مصرفی در جیره گاوهای شیرده
  • به عنوان منبع سدیم بدون کلراید مورد استفاده در جیره طیور

کاربرد بی کربنات سدیم در تمیزکاری و ضدعفونی کننده ها:

  • جهت تمیز کردن سطوح کثیف و سطوح زنگ زده
  • جهت تمیز کردن ظروف به ویژه برای از بین لکه های چای و قهوه
  • جهت رفع بوهای زننده و نامطبوع فرش، مبلمان، تشک و سایر لکه ها
  • خوشبو کننده هوا و از بین برنده لکه
  • عامل تمیز کنندگی، لکه زدایی و سفید کردن لباس ها
  • پاک کننده سطوح مختلف همچون دستشویی و کف حمام
  • باز کننده لوله های گرفته سینک ظرفشویی

کاربرد بی کربنات سدیم در کپسول های آتش نشانی:

برای خاموش کردن آتش ;های کوچک ناشی از روغن یا جریان الکتریکی از سدیم بی کربنات استفاده می شود. حرارات ناشی از آتش باعث تجزیه حرارتی ماده و آزاد شدن دی اکسید کربن می شود. به همین دلیل برای خاموش کردن آتش سرخکن های عمیق نباید از آن استفاده کرد زیرا گاز تولید شده می تواند باعث پرتاب شدن ذرات روغن داغ به اطراف گردد.

کاربرد بی کربنات سدیم در خنثی سازی اسیدها و بازها:

سدیم بی کربنات یک آمفوتر است و با اسیدها و بازها واکنش می دهد. این ماده به خوبی با اسیدها واکنش داده و دی اکسید کربن تولید می کند که برای خنثی سازی محلول های اسیدی ناخواسته و پاشیدن اسیدها در آزمایشگاه ها کاربرد دارد. رفتار اسیدی جوش شیرین به سبب وجود هیدروژن در ساختارش می باشد که به عنوان آزاد کننده در صنایع گوناگون کاربرد دارد.

کاربرد بی کربنات سدیم در دارویی و درمان (کاربرد جوش شیرین در پزشکی):

  • برای درمان هایپرکالمی (افزایش سطح پتاسیم خون)
  • برای درمان اوردوز همراه آسپرین
  • برای درمان اوردوز داروهای ضد افسردگی
  • برای کاهش درد گازگرفتگی نیش برخی حشرات و کاهش ورم
  • جهت افزودن به ترکیب بی حس کننده های موضعی (عامل موثر در افزایش سرعت شروع اثرات آنها)
  • استفاده از جوش شیرین برای معده؛ کاربرد برای مشکلات معده و سوزش سر معده از طریق خنثی سازی اسید معده ناشی از استرس، پرخوری و خوردن ادویه زیاد
  • جهت آندوسکوپی به صورت خوراکی تجویز می شود.
  • درمان آفت دهانی
  • درمان خارش پوست ناشی از نیش حشرات و همچنین آفتاب سوختگی
  • دارای خواص ضد التهابی در درمان آکنه
  • موثر در درمان بیماری های پوستی همچون جوش سر سیاه یا درمان بثورات گرمایی
  • کاهش پیشرفت بیماری های مزمن کلیوی (CKD)
  • موثر در درمان های شیمی درمانی جهت بهبود فرآیند سرطان بر اساس افزایش pH تومورهای اسیدی و کاهش گسترش آنها
  • در بهداشت چشم به منظور درمان بلفاریت
  • موثر در درمان نقرس با کاهش اسید اوریک در بدن
  • موثر در رفع سوزش ادرار از طریق کاهش اسیدیته ادرار و بهبود عفونت های مجاری ادراری (UTI)
  • به منظور رفع گلو درد
  • تسکین دهنده علائم مسمومیت و موثر در دفع سموم ناشی از آن

جوش شیرین یک آنتی باکتریال، ضد قارچ و خنثی کننده pH است. این ترکیب شیمیایی به دلیل داشتن خواص ضد باکتریالی بسیار قوی، می تواند با عفونت های ناشی از باکتری در بدن مبارزه کند. از این ترکیب می توانید برای درمان برخی از مشکلات مانند عفونت های ادراری، عفونت های باکتریالی واژن، عفونت های دهانی و غیره تحت نظر پزشک استفاده کنید.

همچنین از دیگر کاربردهای جوش شیرین می توان به موارد زیر اشاره نمود:

  • نرم کننده لباس
  • دفع آفات باغچه، نابود کردن علف هرز و کنترل آفات
  • از بین بردن حشرات
  • آرایشی بهداشتی
  • کاربرد در خمیر دندان های حاوی جوش شیرین، خاصیت سفید کنندگی
  • در ساخت دهان شویه، با خاصیت ضد باکتری و ضد میکروبی و عامل خوشبو کنندگی دهان
  • تمیز کردن مایکروویو، اجاق گاز و سطوح مختلف از طریق مخلوط جوش شیرین، سرکه و آب جوش
  • رفع بوی یخچال
  • پاک کننده ماهی تابه و قابلمه
  • رفع کننده بوی بد کفش
  • افزایش pH
  • نساجی و چرم
  • صنعت رنگرزی و چاپ پارچه
  • خنثی سازی اثرات گاز اشک آور
  • خنثی کننده بوهای نامطبوع
  • صنعت پلیمر به عنوان عامل کاتالیزوری و تصفیه کننده در فرآیند تولید پلیمرها و پلاستیک
  • جوش شیرین استفاده گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور و تصفیه‌کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.
  • کاربرد جوش شیرین در داروسازی از جمله قرص های جوشان
  • به عنوان عامل فوم ساز در فرآیند تولید لاستیک و پلاستیک
  • تولید پودرهای اطفاء حریق
  • کاربرد جوش شیرین در کشاورزی به عنوان عامل کاهش دهنده رشد قارچ ها
  • به عنوان لایه بردار در محصولات آرایشی و بهداشتی جهت لایه برداری و نرم کردن پوست
  • بهبود عملکرد ورزشکاران از طریق خنثی سازی اسید بدن و کاهش خستگی ناشی از آن
  • به منظور از بین بردن حشرات همچون سوسک و مورچه ها

مضرات جوش شیرین:

جوش شیرین در صورت مصرف به صورت خوراکی در کوتاه مدت و تزریق داخل وریدی (IV) و به طور مناسب با نظارت پزشکی به احتمال زیاد ایمن است. محصولات ضد اسید بدون نسخه حاوی بی کربنات سدیم توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) ایمن و موثر در نظر گرفته می شوند.

مصرف جوش شیرین به صورت خوراکی در دوزهای بالا احتمالا نا امن است. عوارض جانبی مصرف بیش از حد آن شامل پارگی معده و تغییرات جدی در سطح الکترولیت ها بوده است. اطلاعات کافی برای دانستن اینکه آیا Sodium bicarbonate هنگام استفاده روی پوست بی خطر است یا خیر، وجود ندارد.

نکات منفی استفاده از سدیم هیدروژن‌ کربنات برای کمبود آهن

جوش شیرین میزان جذب آهن در بدن را کاهش می دهد. افراد مبتلا به کمبود آهن باید بی کربنات سدیم و مکمل های آهن را جداگانه مصرف کنند.

بسته بندی و نگهداری جوش شیرین:

جوش شیرین را باید در محل خشک، درب بسته، دور از آب و در محلی دارای تهویه مناسب نگهداری کرد. این ماده قابل انفجار و اشتعال نیست.